نقاشی‌های توسعه چند آب می‌خورند؟ #توسعه #یادداشت به قلم امیر امیری‌فر بخش اول نقل است که در کنفرانس اقتصادی رامسر در مرداد ۱۳۵۳ بین محمدرضا پهلوی و برخی از کارشناسان سازمان برنامۀ دولت هویدا مشاجرۀ لفظی در می‌گیرد که به اخراج کارشناسان از جلسه ختم میشود. پس از بحران انرژی ۱۹۷۳ که نتیجۀ جنگ اعراب و اسراییل (جنگ کیپور) بود، درآمدهای سرشار نفتی به کشور سرازیر میشود که تبدیل به عاملی مهم برای تهییج محمدرضا در پیگیری رویاهای بلندپروازانۀ خود برای رساندن ایران به دروازه‌های تمدن میشود.
کنفرانس رامسر به همین دلیل تشکیل میشود که چطور با بازنگری در برنامۀ پنجم توسعۀ دولت پهلوی، می‌توان پروژه‌های بزرگ را زود، تند، سریع، محقق ساخت!در نهایت اما مخالفت برخی کارشناسان سازمان که با تعابیری همچون «این پول‌ها پا در می‌آورند، به خیابان می‌آیند و انقلاب میشود» بیان شد که محمدرضا را عصبانی و پریشان کرد.
سرنوشت آن مخالفت‌ها و اصرار محمدرضا و اثری که آن خرج‌کردن‌ها در تسریع وقوع انقلاب اسلامی در سال ۵۷ داشت، در اینجا محل بحث نیست.
ذکر این روایت تنها به این دلیل است که یک نمونۀ ۵۰ ساله از عمق رویاپردازی توسعه در کشور را نشان دهد. احتمالاً نمونه‌های فراوان دیگری پیش و پس از این ۵۰ سال می‌توان یافت که چگونه سرزمینی که جغرافیا می‌فروخته و قدر ثروت را می‌دانسته، تبدیل به مصرف‌کنندۀ مخدری به نام نفت میشود که یکی پس از دیگری منابع را هرز داده و برای خود خیال می‌ساخته است. اما ذکر نفت هم در اینجا محل بحث نیست. اینجا می‌خواهیم کمی دربارۀ متأخرترین خیال صحبت کنیم: مکران! قریب به ۴ هفتۀ پیش شورای توسعۀ مکران با اختیارات تفویضی هیئت دولت سیزدهم، مصوبه‌ای را گذراند که به موجب تأیید رئیس‌جمهور، مجوز برداشت ۵ میلیارد یورو از صندوق توسعۀ ملی برای توسعۀ مکران داده شد.نگارنده که خود، ۳ سال متمرکز بر مسئلۀ مکران است، بی‌پرده و بدون تعارف نفس توجه دولت آقای رئیسی به مکران را حتماً یک گام رو به جلو نسبت به دولت‌های آقایان روحانی و احمدی‌نژاد می‌داند. انتصاب یک فرد مشخص، جناب آقای دهقان، برای پیشبرد و تعیین تکلیف و پاسخگو کردن بدنۀ دولت نسبت به مسئلۀ مکران، برگزاری ۵ جلسه شورای توسعۀ سواحل مکران، سفر شخص رئیس‌جمهور به منطقه و تأکید بر پیشرفت و رفع موانع توسعه، ارسال لایحۀ تأسیس سازمان توسعۀ مکران (هر چند که به زعم نگارنده دارای اشکالات اساسی است) و نفس تصویب مصوبۀ ذکر شده در جهت تأمین سرمایۀ توسعه در منطقه، از این سنخ گام‌های رو به جلو است که در دولت‌های پیشین سابقه نداشته است. با این همه آیا اکنون قطار توسعۀ مکران روی ریل حرکت می‌کند؟ نویسنده نمی‌خواهد وارد جزئیات اقدامات دو سال و نیم گذشته از عمر دولت شود که خود شرحی مجزا و مفصل طلب می‌کند؛ بلکه تنها نیم‌نگاهی دارد به مواد مطروحه در مصوبۀ مذکور و در جستجوی پاسخ این سؤال است که چرا خیال‌ها این بار قیمت گزاف ۵ میلیارد یورویی به خود گرفته‌اند؟ مکران زیرساخت ندارد! این جمله را باید پیش از هر چیز با صراحت و بدون ترس بیان کرد. عمدۀ تلاش کارگزاران توسعۀ آن باید احداث زیرساخت‌ها باشد و از این زاویه مصوبۀ یاد شده حتماً در خور تقدیر است.اما به نظر می‌رسد ما پیش از «احداث» و بیش از «پول»، نیاز به «فهم» درست از جغرافیا و انتظارات درست از توسعۀ مکران داریم. اینجا می‌خواهیم با نگاهی مختصر به بندهای این مصوبه چرایی تقدم فهم بر پول و احداث را کنکاش کنیم:
در بند 1 مصوبه، صندوق توسعۀ ملی با همکاری شورای توسعۀ مکران در راستای تأمین اعتبارات «طرح‌های توسعۀ مکران» مکلف به اخذ مجوز برداشت 5 میلیارد یورویی و همچنین معادل ریالی ۱ میلیارد یورو در قالب اعتبار شده است. یک نمونه از این طرح‌ها بلافاصله در بند ۲ مصوبه شورا رخ می‌نماید: «وزارت راه و شهرسازی مکلف شده است فاز دوم بندر شهید بهشتی، بندر کوه مبارک، مطالعات راه‌آهن کوه مبارک به بندرعباس، فرودگاه کوه مبارک و... را با تعیین اولویت، برآورد هزینه نماید.»مثل اینکه نگارندۀ متن مصوبه خواسته همه چیز را با هم و از هر چیزی هم بهترینش را داشته باشد.ذکر چند سؤال در اینجا شایان توجه خواهد بود:
توسعۀ بندر شهید بهشتی چابهار برای چیست؟ اگر پاسخ‌دهنده از عناوین پرطمطراق تنها بندر اقیانوسی ایران و... عبور کند، باید دقیق به ما بگوید برای چه سنخ تجارتی این بندر را می‌خواهد؟در روزگاری که بندر شهید رجایی تنها از ۵۰ درصد ظرفیت خود استفاده می‌کند که عمدۀ آن هم تأمین کالاهای اساسی کشور است، توسعۀ بندری در ۷۵۰ کیلومتر شرقی‌تر از آن چه عایدی مشخصی برای کشور دارد؟۱۲:۴۳